Cokorde Darma/Ksatria Tukang Siat Mangumbara

30471Cokorde Darma (Don Quixotte Versi Bali) — Ksatria Tukang Siat Mangumbara2008I Gusti Putu Antara

[ 1 ] ADIAYA I KSATRIA TUKANG SlAT MANGUMBARA

Mangkin kaceritayang ring tengahing puri, wenten anak truna bajang saking kulawarga triwangsa ménak sané maparab Cokorde Darma. Ida sampun kasinengguh totosan treh triwangsa saking Puri Kediri ring Jawi. Pangadeg anggan idané kiris lancig sakadi rerégék tunggék tur semun idané alep kecud seming kekuning-kuningan, miwah pangenah idané tua cakluk rumaksat sakadi anak sungkan lesu. Samaliha, prabawan idané kacingak sakadi merengat daraka, galak tur nakutin. Ida arang pisan ngamedalang raos sambilang kenying. Taler yan ida mesuang raos, suaran rawos idané sakadi hana tan hana, ilang ring tengahing bucun juman metén kadi sang maruti nutdut sayongé mangumbara. Yan sampun ngemel lontar, aduuuh, durusang sampun pacang sinah ida ngatelun tan pamangan tan panginum. Punika makawinan ida maraga rumaksat rerégék tunggék.

Cokorde Darma kantun teruna genten awinan tuara kéngin ngrereh rabi. Reraman idané, sekadi biang miwah ajin idané sampun kémengan, bingung, miwah inguh rikala nyingak okané abatun salak puniki lintang seneng [ 2 ]pisan ngwacén sakancan pupuh geguritan, kidung, miwah kekawin. Napi awinanné kémengan? Tan ja lian, awinan okané lintang teleb pisan mamaca soroh lontar-lontar kuna mabasa kuna dresta, sané manyiratang miwah ngungguhang saluiring satua-satua, pitutur-pitutur, pawarah-pawarah, pamargin indik katatuaning wong ménak sané ilu.

Ida kapah eling ring ajengan miwah toya. Daging lontar-lontar punika makasamian ngungguhang indik parindikan kaluwihan para ksinatria ménak sané rihin. Manah idané sampun kadaut antuk daging miwah tetuek sané mungguh ring lontar-lontar kuna punika. Sesampuné wusan ngwacén makudang-kudang lontar indik katriwangsan ménak sané ilu sané mungguh ring geguritan kuna punika, raris makawinan manah idané nerawang lunga ka dauhé aabilu. pamuput punika sané makawinan manah idané nyeluksuk ring sajeroning manah durmaning parilaksanan idané.

Cokorde Darma ngawirasayang manah idané patut pisan nelebang napi sané mawasta kotamaning kawangsan triwangsa ménak punika sakadi manut ring lelintihan linging aji taler manut ring kadarman ngamanggehang sesanan ménak. Antuk punika, yan kacingak, daging lemarin Cokorde Darma bek matumpuk-tumpuk madaging lontar linging sastra mabasa purwa dresta.

Awinan ida tuah ngrunguang indik trehan kawangsaan, lantas ida tan pisan ngrunguang ring soroh kahanan kebon, carik, lan arta brana sané akéh pisan. Ida taler tan pacang sedih yéning makasamian raja branan idané [ 3 ]telas antuk anak lian. Sadina-dina, lemah dalu ida mlinggih masila tiding mamaca lontar. Daging lontaré sané kawacén ida kapilihin wantah lontar sané ngungguhang sang ménak kasub kajanaloka.

Ring daging lontaré mungguh lelintihan carita indik soroh ksinatria sané lintang kasub ring saluiring gumi. Minakadi para ksinatria sané maparab, sakadi luir ipun Sang Sri Wijaya, Sang Jaya Wijaya, Yodaksa, Wirupaksi, Gudangkara, Drupasru, Sri Garga, miwah Danghyang Hana. Makasamian para ksinatria punika kasub, kasaktian idané tan kasinengguh antuk makudang-kudang senjata sakadi panah, gada, keris, miwah tumbak.

Kacaritayang sampun akéh taler para jatma sakti sané kaucap mungguh ring lelintihan satua lontaré, sami tan makekirig ulian suaran bedil. Para Ksinatria punika seneng morbor umah musuh ipuné, tan ngicénin piolas maurip para wong sane sampun kajarah taler sane sampun nunas urip manyerahang raga mangda tan kapademang olih i meseh. Asapunika daging soroh satua-satua sane mungguh ring tengahing Iontar makatatuan parindikan wong menak.

Siang dalu Cokorde Darma maminehin, yan parindikan para ksinatriané sané ilu ngadug-ngadug solahnyané tur ngusak-ngasik para wong istri. Punika sané makawinan ngrudeg rahina wengi manah idané kéngin makirti di jagaté manut totosing sakadi wong ksinatria luih. Awinan kayun idané sampun kedeh mapineh tur pikukuh kedeh pisan pacang mapitulung ring sajeroning wong ring [ 4 ]jagaté sami, lantas ida magentosin aran idané mangda mangicalang wangsan idané sané mapaséngan Cokorde punika.

Pamuput, lantas ida matangi ngadeg saking sesilaan linggih idané nglantas ngambil sanjata tombak sané bek madaging barak dahar tai. Ri kala punika, ring tengahing gedong purin idané tepengan punika kantun ngraga. Koriné sampun mapepet makancing. Ida lantas ngambil kuskusan sané anggena nguskus ajengan tur kagenahang ring sirahné anggéna sarana ketu. Tangan tengen idané mangayat masikep ngranasika, ida lantas makecog sambil numbak lemari, Pamuput sémbéné nglayut katuhuk antuk ketun Sang Ksatria lantas lampuné katangkis makawinan paceruduk lengisé mabrarakan ring tengah gedongan puriné. Malih ida lantas ngambil tamiang, tumbaké ayata ka samping, mejané lantas kauyak nyantos magrudugan glalang-gliling ring tengah gedongané. Wus punika, Cokorde Darma nyerit masesambatan kadirasa wénten mesehé rauh.

"Né jani! I Darma jani tandingin! Kai Ksatria Butuh Beruk, muani uli mara lekad! Sing ja ngelah takut"

Sambilanga nigtig tangkah, méja kursiné lantas sruduka nganti batis méja kursiné pablasbas paselanting ketes mabrarakan. Punika paripolah ida ring tengahing gedongan nyantos para wong ring saluiring tengahing puri kagaok , kagyat, tur tangkejut manyingak indik putran ida sakadi asapunika, Nanging, nenten mrasidayang ngusanang tur ngrerenang parisolah ida sakadi punika, Asing wénten [ 5 ]sané pedek mapikéling, ipun pacang katundik aji muncuk keris luk solas. Solah idané sakadi anak masiat, tembok kabenturin sawai-wai, cedat-cedut kajagurin nyantos ngangobin anake manonton manyingakin.

Malarapan antuk neherang sesanan triwangsa wong ménak, ida pupus pakahyunan pacang lunga mangumbara, mamanahang sapalan-palan ida makerti mapitulung ring anak madué kabrebehan, kasungkanan, miwah kaprihatinan. Awinan kamanahang ida malih, para wong ksatria makasami bes ngrubéda pisan makarya kapedihan ring saluiring jatma ring jagaté. Nah, mangkin manut manah ida, wong jatma taler wong istri kaprihatinan punika sane patut nyandang tulungin ida.

" Nah. encén nyan sakadi bukti? I raga sané patut kasembah, kasiwi, muah kasungsung. Awinan para ksinatriané tuah gabuag-gabuag ngaku wong ménak, nanging ento tuah betukan wong tani adanné. Mangaku-ngaku ksatria sujati utawi ksatria singgih! Nanging, sujatinné gerap, iri ati, letuh, tur ngébél kikilné mara ngenot muncuk keris nirané. Béh, ebah bangun mlaib lantas ngancing jelanan."

Malih Cokorde Darma macikang adegnyané, sambilanga nglanturang rawosné.

"Ngraksa wong ménak apang sesajaan, eda ngulurin indria dogén. Ngamah akembal nu kuangan. Ento betukan soroh wong tani boya ja ksatria adanné! Telapakan kikilne prajani putih ngemplak ri kala ningeh kulkul bulus. Nah, yén ipun sujati ménak, sapatutne sinah ngidamang masiat [ 6 ]sesai, dot matempuh maperang maoran getih nglawan musuh. Yadin lampus utawi mati tuara inget tékén somah buin. Wireh ané mawasta ksatria kinucap manut sesanan sang sujati wong ménak mungguh ring daging lontaré kuni sakadi tetamian lawas. Sesanan wong menak sane becik mamuatang gumi, mindrihang ngrajegang karahayuan, satia ring wacana, miwah makarya gurni landuh.

Nanging, jani i raga lakar ngrereh kakasuban di guminé apanga ada anggon dalih nglamar sang manik ring puri sané maparab Déwi Suritangsu. Déwi kasub sakadi bulan saking Sérang lintang linuwih madué parisolah lintang ageng. Malarapan antuk polih kakasuban punika, ida sané patut pisan katindihin olih nira, Cokorde Darma!"

Kedeh pakayunan Cokorde Darma pacang nilar puri ring tepengan tengah wengi punika. Ida sigra sayaga raris ngambil sanjata miwah tamiang lantas ngrereh kudané ané madan I Cograh, palinggihan ida anggén ngiderin gumi.

Ida lunga nilar puri, ninggal kadang sakulawarga, miwah sakadatwan. Ida dot pisan kasengguh ksatria linuwih tur mangda sinah ring pamargian. kekasubang olih saluiring jagat. Kengin mélanin anak istri, pinih utama Déwi Ratih sane ngrasuk ring pakahyun idané sadina-dina. Ida uning durung wénten ksatria sakadi mungguh ring lontar seneng mapitulung sakadi laksanan ksatria sané maparab Cokorde Darma. Taler sampun inucap durung naénin wénten ksatria nyahjah gumi ngawé kakasuban jagat. [ 7 ]Raris ida maminehin parab Sang Ksatria luwih punika, sambilanga mapineh-pineh.

"Tong tuara pantes nira madan Sang Darma wiréh Darma ento tuah manut peparaban soroh para resi. Nah, jani nira lakar nyalinin adan nirané apanga adung téken laksanan prawiran nirané tur apanga ngardi angob sané sang miarsa. Adan nirané apanga manut tekén peparaban ksatriané kadi mungguh ring daging lontaré tawas. Sing ja mangranayang émeng anake nampi, jalané mani puan yan i raga dadi gurit kaunggahang olih sang pangawi. Adan ksatria penguasa ngiderin gumi ane patut minabang Sri Cokorde Sudarsana utawi Sri Suyayati utawi Sri Wiratanu apang tuara ada matuhin."

Di duhur jarané, ida matedoh sambilanga miling-miling muncuk bulun kumisné, ngusud-usud ketu ané aji belulang gajah.

Kacerita mangkin Sang Sudarsana sampun doh pamarginé, nanging ida tan usan-usan ngrengkeng awinan ida kedeh pisan mangda manggihin utawi mapas meseh sakti ring salantang margi ri kala dinané punika. Yadiapin mesehé marupa raksasa gede makumis aéng utawi naga majambul , pamuput pacang kadadosang pacundang. Yan sampun kasor, lantas pacundangé ento kanikayang mamargi gegéson nuju genahe ba dauh ring Puri Sérang, kanikayang pacang manyawita calon pramiswarin ida.

Ida mapineh-pineh malih , yan upami sampun rauh ring Puri Sérang, mangda pacuncang punika ngraos matur [ 8 ]sakadi puniki.

"Duh, Déwa Bulan Purnama sané rumaksat kadi manik puri! Titiang I Raksasapati mawasta I Kala Kuwuk, sané dados pacundang wong ménak Sri Suyayati kapisengguh Satria Wibuh Ngumbara. Titiang matur tangkil ring palungguh Cokor I Gusti, ngaturang déwék nyawita makajuru ngemit Ratu sadina-dina."

Asapunika inucap manah idané ring tengahing ati sambilanga mamargi manyeléhin isin guminé sané bek madaging wéci. Antuk punika, patut pisan katulungin olih ida pinih utama sané maderbé kasungsutan sedih kalara-lara .

"Duh, Ratu Gusti! Sampun akéh anak kasakitan, kabahak, karandahin, utawi kaniaya sawenang-wenang, taler para wong istriné sedih kingking ngeling ngarod ngasih-asih awinan kaplagandang kabelenggu antuk i raksasa adama. Makasamian ngajap-ajap pitulungan mangda wénten kanti sané rawuh nulungin taler mangantosang ksatria ngumbara rawuh. Ento ané sesai acepang."

Saking duhur jaranné ida majengking, asing sajoh-joh genahé kacingak mapi-mapi makasamian ngaturang bakti tur nguntul nangis nunas urip. Sambil nglantas mamargi, ida tan sipi-sipi siang dalu sadina-dina ngastitiang mangacepang mangda matemu tangan sareng Déwi Sasangka sang pinaka buah atin ida.

Nah, mangkin pamarginé sampun doh, suryané tambis sumurup, ida lantas manuju warung ajengan, nanging [ 9 ]kasengguh ida sakadi puri. Korin ipuné kacingak sampun mampakan. Nika kawastanin gopura tegeh maukir, puri mabénténg kaloklah, kadi mungguh ring gurit. Bancingahné ancak saji, minab sané mlinggih irika soroh maparab radén galuh. Manut aksara ring daging lontare sapuri-puri sami yogia rungu ri kala nyanggra tamiu ksatria sané rauh mangumbara.

Nuju ring warung punika, wénten pangalu memeri sareng madunungan irika. Ri kala memerine ngamah sisan nasi, suaran memeriné ramé pesan ngendehang. Munyi ri-ri-ri-ri-ri-ri lantas suaranné kapireng sakadi sungu utawi tanda pinaka wangsit nyantos ka purian. Sri Wiratanu ngeh nglaut mecikang lungguhné lantas tumbaké katinting amengang. Sundelé sané majujuk irika bah nyugégég tangkejut lantas makakeb nanging jitné kantun nungging awinan kagét antuk Sang Ksatria sané mangandika.

"Duh, Dinda Sudéwi Putri! Sampunang sampun I Ratu ajrih. Titiang boya ja tukang amuk, titiang tuara tukang bahak, nanging titiang ksatria nyahjah gumi. Ratu Ayu! Sampunang Ratu sumangsaya! Ngawinang I Déwa tangkejut, nggih ampurayang pisan titiang, Masku Putri' Uning titiang ring kalinggan I Ratu maka mustikaning puri. Nggih, pirengang atur titiang Ratu, titiang Sudarsana Birama. Titiang misadia makirti amrih landuh neherang sesanan ménak."

Anake istri sané mireng wacanan Sri Suyayati ngadésem kedék ngrikgik. Geli, gila ja mamireng. Kala [ 10 ]punika Sri Sudarsana tan Iedang lantas malih ngandika.

" Ratu Ayu! Napi krananné Ratu ica? Apan artin kedék punika wenten kekalih. Ada kedék kakedékin, ada kedék jail. Apan sang ménak sané kawuwus manut sakadi ring lontar-lontaré tong dadi malaksana jail. Tuara patut asapunika sang ménak manyuwén anak."

Mara asapunika Ida Sang Ksatria luwih ngandika, dagang ajengané lantas medal. Béh .... , mara katolih lantas ka cingak siteng lengenné mablimbing, betekan batisné mabengkil tulia kadi amah-amahun cicing plekutus. Pantes pesan ia wanen ngapak-apak tuara nyak ngidih pelih tekén musuh yadiapin ipun tuara wong ménak.

Engkig tindakanné majalan kenyat. Ipun makesiab ri kala ngatonang panganggén tamiuné sané prapta kekadén badut komedi sirkus saking Welanda. Lantas tambis ia kedék makebris lali ipun magenah ring warungné. Tuah ja mula sesaning dagang, patut pranamia mamanis tekén tamiu sané prapta rauh, japin matombol sander kilap. Raris ipun i dagang nasi ngeedang awakné, ngaturin tamiuné mangda rauh ngranjing solahné mapi-mapi dreda.

" Dumadak-dumadik lédang Gusti makolem mangkin iriki. Nanging, geng ampura pisan Ratu sawéntena jua. Kanggéang, awinan pameremanné tuna becik, tan pakasur tur betén kantun bebataran."

Cokorde Darma ri kala manyingak anaké sané ngaturin ngranjing, kasengguh ento kadi Sang Ménak. [ 11 ]" Duh, Ratu Sang Ménak tuhu! Kasur ksatria ngumbarané tanah pinaka luwih tur masaput antuk angin ring ambara. Apan ksatria utama pulesné sai nelenging, matitah cara gebagan. payasé sanjata lungid. Nanging, kalegannyané tuah asiki, yén ia mamanggih satru, pacandané tuah ring pasiatan sadia matempur maoran getih. Nggih, sok lédang I Gusti sarat kayun malantaran antuk suci nirmala. Nika suksmayang titiang, nénten ja emas utawi jinah. Tan mangetang puri melah, nanging sané banget pinih utamayang titiang wantah unteng kahyuné sané becik."

Dagang nasiné malih nyahurin.

"Rarisang I Ratu tedun! Yéning wénten pakayunan Ratu magadang iriki makatelun, nggih sara lédang pakayunan I Ratu kémanten."

Engon manahnyané i dagang nasi. Ia nesek sambilanga manulungin nedunang ida saking tunggangan kudané sané ngenah tulang igané ngridig satsat sakadi tuah kantun tulang makaput kulit kémanten. Tundun jaranné niuk cukur. I dagang nasi kangen mangantenang wiréh keto beragné dadi tonden masih mati. Kitak-kituk i dagang nelektekang ipun sambilanga metekin tulang igan jaran idané. Nyingakin unduké asapunika, raris ngandika lantas Sri Sudarsana.

"Jaran tiangé puniki, Gusti Putri Déwi! Niki tetamian pekak titiangé, I Cograh kawastanin. Titiang néwék ksatria luwih Sri Wiratanu kawuwus mangumbara makabéla Sang Ayu Sudéwi Ratih, Titiang ngluruh gumi ngrereh kekasuban [ 12 ]I Gusti Putu Antara

neherang sesanan wong menak."

Mararian ajebos lantas ida malih nglanturang.

"Anaké driki sajagat, sajabaning ané buta tuli, makasamian sampun uning tur percaya indik I Cograh sareng titiang tindih sesolahan ring pamargi. Ujan angin tur nahanang kebus, tong pisan pacang mabelasan ring pamekelné. Ring arepan musuhé sakti yadin lampus ipun misadia bareng mangetohang jiwa."

Asapunika ida ngandika tumuli raris ngranjing. Sundelé sareng ngatehang. Sarauhné ring warungé sané mangkin, para panjeroané sareng mitulungin ngembusin panganggén idané. Cokorde Darma plapan sada dabdab alon lantas mangandika.

"Becikang! Duh, masku yayi mangda sampunang panganggén titiangé rusak."

Masahur putri punika.

"Yén rusak titiang pacang ngentosin antuk... nggih minakadi ring pasirepan utawi napi sané pikayunan Cokorde, titiang misadia minyadianin."

Raosné sambilanga makejat-kejit. Kenyar-kenyir, kenying ulat muané alus. Gigi kedas kuning nambah srampang, makedép nandingin sihi magoh gingsul nyibakin alah gigin Kala Kéa. Engkahné mabo wong Madura, cunguh tapak nyuwer suling tur song cunguh danéné tadah cuat menék mairib sampiné ngasir. Paliatné mangurat kangin, nolih maliat kaja kadén kangin. Pajalanné alah dolong manakan, bon sipahné mutbut cadik rumaksat kadi berekan [ 13 ]sudang bengu, kesiah-kesiuh mebo sere puun matunu.

Wangun jagutne nalumpah babah, bangkiang lengkiang, nyicing malantig, kripekane lubak ulah. Sebengné pangalu paling. Punika kasengguh putri. Lantas Sri Wiratanu sumahur malih.

"Antuk kalédangan manampi. nanging lacur réh titiang wénten nruwéang. Tan lian putrine ring Sérang, sané maparab Dewi Ratih. Ento negul mamanjakang tuara pisan mangelonin tur nganugrahin. Nggih, mangkin, titiang pacang numpang margi. Titiang nunasang mangda sane miragi indike puniki, para wong istriné sami mrasa ivang panerima."

Akėto ida ngandika. Sang Putri malih nyahurin nanjén.

"Lédang ké ngranjing?"

Sri Suarsana malih ngwales nyahurin.

"Yan satriané sané sujati tuara buat ring pasangu. Madahar dong sesana nanging ké sakadi mangkin tuara patut titiang nulak panyambrama.